Sinds mijn pubertijd heb ik een aanzienlijke nieuwsgierigheid voor oude oorlogstactieken en technieken, en vooral ook voor verdedigingstechnieken en -methoden. Dat gaat van de Romeinen en hoe zij ten strijde trokken op een slagveld tot aan de hedendaagse oorlogsvoering. Ik heb niets met militairen of met wapentuig, ik ben niet eens in dienst geweest (uitgeloot), ik geloof niet eens in het nut van menig oorlog, maar het woord pacifist klinkt me dan weer te strijdlustig. Nee, het gaat om de romantiek van oude oorlogen die voorbij zijn, maar waarvan de restanten zijn gebleven.
In Nederland is een recent verdedigingsverleden goed te zien langs de grote rivieren en langs de kust. Daar staan bunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Ik noemde romantiek als een argument voor de nieuwsgierigheid voor oorlog en de bijbehorende tactieken en technieken. Laat het duidelijk zijn dat ik die romantiek niet vind in een van de verschrikkelijkste feiten van de laatste wereldoorlog, en dat is moord op joden, op homoseksuelen, op zigeuners en feitelijk op alles en iedereen die afwijkt van de door nazi’s opgelegde en misplaatste norm van “übermensch” zijn. Feit is dat de mens oorlog voert, en zich tegen oorlog wapent en verdedigt. Nederland doet dat ook al eeuwen. Kastelen zijn daar een voorbeeld van, net als stadsmuren.
Maar waar ik helemaal stil van word, waar ik een soort van liefde voor heb, zijn de verdedigingswerken in het westen van ons land. Twee daarvan zijn nog steeds goed zichtbaar en grotendeels ook te bezichtigen: de Stelling van Amsterdam (die als een wijde cirkel met een doorsnee van ca. 30 km om de hoofdstad ligt) en de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). Ik vind de Stelling ook wel boeiend, maar juist bij de NHW wordt duidelijk hoe onze voorouders de premoderne randstad hebben geprobeerd te verdedigen tegen aanvallen uit met name het oosten. Door middel van verdedigingswerken zoals forten en vestingsteden en met behulp van het water (dat normaal toch de natuurlijke vijand van Nederland is) was het mogelijk om vijanden buiten te houden. Van Muiden in het noorden tot het land van Altena in het zuiden ligt een streep door Holland en Utrecht die bezaaid is met vestingen, forten, batterijen en andere verdedigingswerken, en ook sluizen en waterwegen. Een van de briljante ideeën was inundatie: het onder water zetten van het vlakke land tussen twee dijken of andere hoge plekken, zodat niet duidelijk was waar diepe delen lagen. Er doorheen waden was vragen om problemen. Een horizontale muur van water.
Helaas is de waterlinie (die deels uit de 17e eeuw stamt) er op sommige plekken niet zo best aan toe. Tal van forten zijn in verval geraakt, en van de oude waterlinie is op sommige plekken weinig meer over. Gelukkig is er in de afgelopen jaren flink mankracht, geld en tijd gestoken in de Nieuwe Hollandse Waterlinie om die op te knappen. Een mooie volgende stap zou zijn als in de komende 5 jaar de UNESCO besluit de NHW op de Werelderfgoedlijst te plaatsen. En dat zou zonder meer moeten: een militair, sociaal, historisch en cultureel werk van die omvang en met de verdedigingstechniek van water en watersystemen is nergens anders in de wereld te vinden.
Meer weten? Zie onder andere Hollandse Waterlinie en Forten
© Rick Ruhland 2015